HAMSİN

A.Metin Uracin

14 Kasım 2013

Hamsi. Engraulis encrasicolus

‘’…Trabzondur yerümüz
   Ahça tutmaz elümüz
  Hamsi paluk olmasa
      Nice olurtu halumuz…”
                                                          Evliya Celebi.

Tarihe Karışmadan, Tarihi Karıştıran Balık

Büyük Balık, Küçük Balığı Yer Ya.

Hamsiden Küçük Balık Yok ki.
Ademoğlu.

Yıl.
1670.
Yer.
Trabzon.
Yazan.
Evliya Çelebi.
Konu
Balık ve ‘’ Hamsi ‘’
Hamsin.
Osmanlıcada kış mevsiminin elli günlük bölümü.
“Beğenilen balıkları: Levrek balığı, kefal balığı gayet lezzetlidir. Bir karıştan uzun kırmızı başlı
tekir balığı, uskumru balığı ve daha bin çeşit balıkları vardır. Amma bunların hepsinden fazla
Lazların üzerine düştükleri, alışverişi hakkında kavga ettikleri hamsi balığı… Bu balık Hamsinde
çıktığı için, hamsi balığı derler. Balığın çıkışını dellâllar halka haber verirler.
 Dellâlların bir çeşit mürves ağacından boruları vardır. Bir kere su urunca,
‘Ahça çomakla bir mendil hamsi ver’ diye ince sırmalı mendillere balığı koyup giderler. Balığın
suyu akarak giderken, bazıları suyun aktığına acıyarak,
‘Bre balığın suyunu akıtıyosun.. Suyuna bir pilavcık sallasana’
diye şaka ederler.

Şu beyitleri de söylerler:

‘’…Trabzondur yerümüz
    Ahça tutmaz elümüz
 Hamsi paluk olmasa
      Nice olurtu halumuz…’’
                                                           Evliya Celebi.

 Hamsi. Kendisi küçük,
 Kültürü büyük  balık.


 “ Tarihe Karışan Balık”
Tarihe Karışmadan, Tarihi Karıştıran Balık

Av.
Bu küçük balığı.
ve
Balık sembollü olduğu mizahı.
ve
Kültürü.
Tehdit etmesin denilen balık.
Karadeniz’de,
Pontus’da
 Engraulis encrasicolus ‘’ ponticus ‘’ olan
 Pontus Meyvesi.
Diğer yerlerde adı  akılda tutulmayarak  topluca hepsine, hamsi yerine, ‘’ Hapsi ‘’ dediğimiz balık.
‘’ Hapsi ‘’
Deniz Meyvesi
Arjantin hamsisi
Avusturalya hamsisi
Güney Afrika hamsisi
 Bizde Avrupa Hamsisi  Engraulis encrasicolus
Gümüş hamsi
Japon hamsisi
Kaliforniya hamsisi
Peru hamsisi
Kısacası,
Hamsi Ailesi.
Dünya üzerinde yaşayan, omurgalıların yarısını oluşturan balık.
Yirmi Dört Bin Tür Balık İçinden.
On Altı Cins.
Yüz Otuz Dokuz Tür Balık.
Hamsi.
Yada Latince.
engraulis encrasicouls,
 hamsigiller,
anchovy,
anchoa,
boquerón,
Sardelle,
Anchovis,
Anschovis, s
ardella,
acciuga,
 alice,
ansjovis,
anchois,
enchova,
biqueirão,
 ansjovis,
Engraulis,
ngraulidae,
 αντσούγια,
anchoveta
Engraulis encrasicolus ponticus. Bizim Hamsimiz.
Karadeniz hamsisi.
En fazla.
Boyu Küçük Balık.
Engraulis encrasicolus maeticus.
Azak hamsisi. Azak Denizi’nde üreyip beslenen, hamasinde kışlarken Kuzey Kafkasya’dan Sukumi’ye kadar gitmeden önce Kırım açıklarında dolaşan balık. Engraulis encrasicolus maeticus.
Gezici. Küçük Balık.
Göç eden balık.
Sürülerle.
Sürülerle Göç Eden Balık.
Deniz dibi göç savaşlarına karışmak istemediği halde.
Palamut saldırısına maruz kalan balık.
Palamut’u semirip Torikleştiren balık.
İstemeyerek.
Kuzeyden Güneye.
Göç ederken beslenen balık.
Zaman, zaman.
Plankton ile beslenen.
Daha çok.
Kürekayaklılar.
Dolaşıkayaklılar.
Yumuşakçalar.
Kısacası
Larvalarla beslenen balık.
Büyük Balık, Küçük Balığı Yer Ya.
Kendisi Küçük Balık
Çaça,
Tirsi,
Sardalya,
Taraklılar
 ve
Medüzler gibi sadece büyük balık tarafından yenilen balık.
Nomadik Balık.
Yersiz – Yurtsuz.  Göçebe.
Yem Balık.
Pilav.
ve
Gübre.
Sürü Balık.
Kafkasya ve Kırım sahillerinden. Güneye.
Sürü, sürü.
Geceleri.
Deniz dibinde.
Gündüzleri.
Her yerde.
Her zaman kıyıdan göç eden balık.
Kuzeyden – Güneye.
Her yerde.

Pelajik.
Hamsi Yumurtası.
Elips Şeklinde.
Kırk iki bin tane.
Bir Hamsiye.
42.000 tane.
Yavru.
Göç yolunda kaybetse de.
Yavrusunu.
Bir yavru kaç gram eder.
Ademoğlu.
Desede.
Türkiyede.
Bu kış
Dört yüz bin ton hamsi yedik.
Desede.
Pelajik.
Hamsi Yumurtası.
Göç yolunda yavru.
Derya Kuzusu.

Taze Balık.
Taze Yenen Balık.
Taze olmayanı tarlalara gübre olan.
Balık unu ve yağı olan.
Her Derde Deva Balık
Ve
 Alt Dudaksız Yenirken
Buğulama.
Tava.
Hamsi Salatası.
Pilav.
Pazılı Hamsi.
Hamsili Pide.
Hamsili Poğaça.
Hamsikoli.
Yani.
Hamsili Mısır Ekmeği.
Kiremitte Hamsi.
Hamsi Salamurası.
Hamsi Kuşu.
Hamsi Köftesi.
Hamsi Puli.
Alt Dudaksız Hamsi Puli Olarak yediğimiz Balık.

Bana Ne Yediğini Söyle. Sana Kim Olduğunu Söyleyeyim. Dedirten Balık.

Haydi.
Pazar Günü.
Hamsi ve Hamsiyi Yiyen.. Palamut ve Torik’e.
Gidelim.
Hani,
Büyük Balık, Küçük Balığı Yer Denirdi Ya.

Ademoğlu