SAVUNMANIN VE BARONUN TARİHİ – XIII     

A. Metin Uracin

11 Temmuz 2008

   “ Evlatlık Hizmetçiler “

Yeni bir müessese  tesis edilmişti. Hizmetçi evlatlar. 1860 Kafkasyalı  Çerkez Şamil yenilgisi ile başlayan göç. Evlatlık alınmış kimselerin nüfüsa geçirilmeyip, mirastan yararlandırılmayıp, mütemadiyen çalıştırılarak,  daimi hizmetçi halina getirmişti.

Evlat olmayan, evlatlıklar. Hizmetten ayrı var olamayanlar. Köle olmayan hizmet eden evlatlar. Teamülen evlat, hakikaten hizmetçi. Bu ameli durum bir yüz yıl kadar Osmanlı mülk-i idaresinde süreceğe benziyordu.

Limanlara yasak konulmuştu. Batılı, Acenteli ve karantinasız limanlara. Afrikada insan taşımıyacaklardı. Kölelik vardı. Kaldırılmamıştı. Cuval cuval paralar.  Kağıt para.  Renkli para.  Soluk renkli para.  Yere düştüğünde sesi çıkmayan para.Cuval içinde yıldızlı saraya sesizce girecekti. Girmesi mutlak gerekecekti. Nihayetinde para cuval içinde girmişti. Sadr-ı Azamlar eli ile. Liman için. Yıldızlı saray süt liman. Liman erkan-ı harbiyesi Acentalar için. Acentalık için. Önce mekanik malları maddeye, sonrada ruhsal halleri her yere rapt etmek için Acentalık. Monte etmek. Montaj. Yaratıcı olmayan tembellik. Montajcılık. Montaj sanaii. Acentalar eli ile hayranlık. Haydan gelip huya giden hayranlık. Batıya hayranlık. Sevda dolu hayranlık. Sevgilisiz sevda. Kendi omuzu üzerinden bizzat kendisine  baktırıp burun kıvırtan hayranlık. Kendi kendisine alaycı alaycı dudak bükerken dudağı uçuklayan hayranlık. Sevgilisiz sevda. Bilinmiyen ve bulunmayana sevda. Uygarlıksız modernite sevdalısı. Nezaket. Merhamet. Aristokrat olunamamış aristokrasi.

Batılı Acenta nezaketi. Güler yüzlü, cam gözlü tacirlik. İçinden apansız çıkan hileli nezaket ve menfaatli merhamet. Menfaatli merhamet. Acenta ve Tacir. Merhamet.

Batıda çok mal üretilmişti. Galatada levantenler batıdan gelmişti. İzmirin lavantenleri acentalık için sıraya girmişti. Yıldızlı Saraydan İzmire Vali tayini gerekmişti. Vali tayin edilmişti. Acentalık verilmişti. Sadr-ı Azamlar eli ile.  Bankerler. Galata.  Hayırlı Bankerler.  Hayra alamet.  Galata Bankerleri.  Şirket-i Hayriyeyi  kurmuştu bankerler ve Sadr-ı Azamların yanında Sultan A.Mecid dahi iştirakçi olmuştu. Osmanlıda ilk Anonim Şirket ve ilk hisse senedi. Şirket-i Hayriye. Hayırlı şirket. Boğazın köylerine  yolcu taşıyan dört kürekli çar civanlara yol vermeyan iki fransız sergerdesinin kiralayıp getirdiği Şirket-i Hayriye vapuru. Hayırlı Şirket. Tütüm tütüm buhar. Buharlı gemi. Köpük köpük boğaz ve beyaz ve uzun ve kırılarak serpilen dalgası. Dalgalı boğaz. Kayık.. Anonim olan şirketsiz  sandal. Şirket-i Hayriye idare merkezi Voyvodina caddesinde seçilmişti.

Esasında Osmanlı İlk dış borcunu 1854 tarihinde almıştı. Sultan A.Mecit buna binbir güçlük ile razı olmuştu. Borcu ödemek için “Kumpaniyeler”kurmak gereği üzerinde durmuştu. 1838 ve 39 tarihinde Osmanlı Frenklerle ticaret anlaşması yapmıştı. İmparatorluğun ithalatı hızla artmış ve gümrük resmi dahi   %3  indirilmişti. Hava parası ile liman ve gümrükleri alanlara mültezim denilirdi. Mültezimler yıldızlı saraya cuval içinde para gönderip Ruz-Name vesikalarını ruhsatnamelerini alıyorlardı. Pein ve büyük para.Cuval içindeki para. İLTİZAMA.

İltizama ve tanzimat ile birlikte imalatci ve zanaat-kar ve esnaf artık üreticiliği bırakıp ithalatçılık yapmaya başlamıştı. Avrupa mallarını satan tabii ve hükmi sahsiyetler haline gelmişlerdi.

Tüketimde Rasyonalleşme.

Rasion.

           Oran.

                   Mahvedici oran.

                                  Kahredici oran.

                                                   Hesaplı faaliyet.

                                                                       Ve para.

                                                                                     Ve cuval.

                                                                                            Oransal münasebet.

                                                                                                     Hileli ve merhametsiz.

                                                                                                                       Menfaatli merhamet.

                                                                                                                                             Hileli nezaket.

Menfaatli ve nezaketsiz.Tüketici ve sevgisiz. Kendinde çıkıp kendisine dönememiş olan. Kendisine yabancılaşmış oran. Rasyonalizm. Rasion. Kendi güzeline Estetik diyen oran. Kendisinin olduğunu düşünmediği ve istemediği herşeye Estetik diyemiyen titrek ve korkak oran. Rasyonalleşme.

Akıl. Rasyonelleşmemiş temas. Akıl.  Akl.  Bağ. İlgi.  Akıllı sevgi.  Bağlı sevgi.  Kendisinden çıkıp kendisine dönen sevgi. Kendisine yabancılaşmamış olan. Bedaii. Dışarıda olan kendisi güzel, kendisi için olan ve kendisi için olmayan güzel.  Bedaii.  Tüketilemeyan.  Tüketilemeyen güzellik.

19.yy sonuna doğru, saray erkanı ve birkaç vekil vükela ile Türk ve Rum toprak sahipleri,

“Sayfiyeye gitmek”

“Batı usulu hizmet tüketimini körüklemişti”

Boğaz içi sayfiyesine gösterilen rağbet teşvik etmişti. Boğaz içinde kayık ve yalkenli ile yolcu taşınamayacağı söylenmişti.

1852 sesinde Şirket-i Hayriye Vapur Kumpanyası tesis edildi. 445 sayılı Takvimi Vakai’de Vapurun nasıl çalışacağı halka ilan edildi.

1860 ların sonlarına gelindiğinde Osmanlı borçlarının doruğa çıktığı görülüyordü. Osmanlı lirası olan 29.000.00 tutan borç tamamen Galata bankerlerinin kontrolü altında idi.

Osmanlı borçlandıkca, borçlarını kapatmak için Galata Bankerlerinden daha yüksek faizle borç almak zorunda kalıyordu. Bunun böyle gitmeyaceği anlaşılıyordu.

Sonunda Voyvoda caddesinde Sultan A.Aziz Hanın ortanca  oğlu Şehzade Yusuf İzzet ismine bir han alınıyor ve burada para alınıp satılmaya başlanıyurdu. Ecnebi memleketlerde tahsil görmüş bir kısım Avukat ve mali müşavir de bu alım satım işine mesleki münasebetleri vesilesi ile katılıyorlardı.

                Şehzade Yusuf İzzettin ( 1857- 1916)

             Sultan A.Azizin oğlu ve saltanat varisiydi.

Avukat Ali Haydar Bey yirmiyıl önce Miltiadi Karavokiros isminde ve o zamanlar seksen-beş yaşlarında olan bir üstat  dan duymuştu. Tüm bu olaylarda ecnebi avukatların rolü bulunmuştu.

Şehzade Yusuf İzzet Han içindeki avukatlık yazıhaneleri dahi kumpanyalara çok yakın olmuştu.

Babası Sultan A.Aziz gibi iki bileğini nabzı üzerinden kesememişti. Tek bileği nabzı üzerinden kesilerek intihar süsü verilmiş Sehzadenin ismini taşıyan han. Yusuf İzzet Han .Tüm olup bitenlein şahidi idi.

                                                            Yıldız Sarayında-Malta Köşkü

           Sultan A.Azizin 3 Haziran 1876 tarihinde şüpheli  öldüğü mekan. Günümüzde Restoran olarak    kullanılmakta.

Avukat. Yanyalı. Yanyalı Avukat. Kadılıktan yetişmiş Avukat. Gür söyleyen ve tok sesli Avukat. Yıldız Sarayında.  Malta Köşkünde. Çadır Altında.  Sultan.A.hamid’in gözleri önünde yapılan mahkemedeki müdafaası ile meşhur avukat.  Mehmet Şehri Efendi. Yazıhanesi Voyvodina caddesinde olmayan avukat.

                                                                                                              Devam edecek